Je zou denken dat het recht niet zo gevoelig is voor modes. De meeste wetten gaan immers wel wat decennia mee. Maar in het familierecht spelen hypes wel degelijk een rol. Toen ik 8 jaar geleden begon als familierechtadvocaat, viel me op dat in rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming met grote regelmaat als probleem werd gesignaleerd dat een ouder (meestal de moeder) een ‘symbiotische relatie’ met het kind had, die de band met de andere ouder in de weg stond. Vreemd dat zoiets zoveel voorkomt, zei ik tegen een collega die al langer in het vak zat, zo’n symbiotische relatie klinkt toch als een betrekkelijk exotisch fenomeen. Oh, zei ze, dat is nu gewoon de mode. Let maar op, over een tijdje is het weer iets anders. Ze bleek gelijk te hebben. Een paar jaar later was de symbiotische relatie geheel uit de rapporten verdwenen en bleek een aanzienlijk deel van de kinderen in de adviesrapporten ‘onveilig gehecht’. En nu is er weer iets nieuws: de vechtscheiding. Het ene rapport na het andere spreekt over ‘vechtscheidingsproblematiek’ bij de ouders en het kind.
Even voor de duidelijkheid: je zult mij niet horen beweren dat er niet zo iets bestaat als een gruwelijk geëscaleerde scheiding waarin ouders elkaar over en weer met inzet van alle mogelijke middelen kapot proberen te maken met als voornaamste gevolg dat ze de jeugd en gezonde ontwikkeling van hun kinderen verpesten. Een minderheid van de echtscheidingen verloopt wel degelijk zo, en dat is erg genoeg. De Nationale Kinderombudsman heeft er niet voor niets een rapport aan gewijd. Het fenomeen vechtscheiding krijgt nu echter zoveel aandacht, dat het een label dreigt te worden voor allerhande doorsnee scheidings- en opvoedingsproblematiek én een nieuw maatschappelijk taboe. Dat laatste zou uitstekend zijn als het alleen die destructieve scheidingen betrof waar de Kinderombudsman het over heeft. Maar zodra partijen ergens niet samen uit komen of het ergens over oneens zijn, wordt er tegenwoordig al gauw ‘vechtscheiding’ geroepen. Terwijl toch inherent aan een scheiding is, dat er conflicten zijn, en dat die niet altijd in onderling overleg kunnen worden opgelost. Mensen gaan immers niet voor hun plezier uit elkaar, en ook niet omdat ze zo geweldig met elkaar kunnen communiceren.
Dat er nu wel erg snel met de term ‘vechtscheiding’ wordt gezwaaid, levert volgens mij inmiddels nieuwe problemen op. Al een keer meegemaakt: een cliënte die evident recht had op partneralimentatie en er niet om durfde te vragen. “Want mijn ex gaat daar nooit vrijwillig mee akkoord, en dan wordt het een vechtscheiding, en dat wil ik niet op mijn geweten hebben.” Ook met regelmaat gezien: mensen die eindeloos doorgaan met een mediation terwijl het duidelijk is dat ze er niet uit gaan komen, want de stap naar de rechter leidt tot schaamte. Daar gaat je spaargeld en het laatste restje goede verstandhouding.
Een ander recent voorbeeld uit mijn praktijk: een vrouw verblijft met haar kindje van twee in de vrouwenopvang. Ze is in de relatie mishandeld door haar partner, die heeft geprobeerd om haar met kind en al achter te laten in het land van herkomst. Ze is met hulp van de Nederlandse ambassade terug gekomen naar Nederland. Haar maatschappelijk werkster wil dat ze aangifte doet tegen haar ex-partner van de mishandeling en de achterlating (gedwongen achterlating is strafbaar in Nederland), onder andere omdat dit nodig is voor de verlenging van haar verblijfsvergunning. De vrouw volgt het advies op en krijgt vervolgens enorme problemen met de gezinsvoogd. Want aangifte doen tegen je ex, dat hoort bij een vechtscheiding. En een vechtscheiding, dat is slecht voor je kind.
Als de toegenomen aandacht voor uit de hand gelopen echtscheidingen ertoe leidt dat mensen geen gebruik van hun rechten durven te maken, hebben we er een probleem bij. Ik geloof bovendien niet dat we iets doen aan de echt problematisch verlopende echtscheidingen door al te snel te roepen dat er sprake is van een vechtscheiding. Jeugdzorg Nederland en de Kinderombudsman signaleren dat meer scheidingen dan vroeger uitmonden in een permanent conflict. Natuurlijk moeten we daar alert op zijn. Maar een scheiding waarbij de ruzies en rechtszaken tussen de ouders jarenlang door blijven gaan is gelukkig nog steeds de uitzondering, niet de regel. Lijkt me goed om in gedachten te houden. Hypes in het familierecht leveren zelden iets goeds op.
